تنفس از دهان

در دنیای ماشینی امروز که آلودگی هوا بیداد می کند و حساسیت های تنفسی فراوان است، تنفس دهانی زیاد دیده می شود. خیلی ها به دلیل حساسیت های تنفسی مجبورند از راه دهان نفس بکشند و دلیلش هم این است که مخاط بینی شان در این حساسیت ها متورم و مسیر تنفسی بینی شان مسدود می شود. اما تنفس از راه دهان، مشکلاتی را برای افراد ایجاد می کند.

تنفس دهانی، مشکلی است که خیلی ها به آن دچار هستند اما راحت از کنار آن می گذرند، در حالی که این مشکل می تواند عوارض خطرناکی بدنبال داشته باشد و در طولانی مدت، حتی بر چهره و زیبایی هم تاثیر منفی بگذارد. تنفس از راه دهان محدود به گروه سنی و جنسی خاصی نیست و تقریبا شامل همه افراد می شود پس بهتر است اگر به این مشکل دچار هستیم از همان ابتدا آن را درمان کنیم.

۱. فواید تنفس از دهان

وقتی تنفس دهانی به صورت یک عادت در بیاید، می‌تواند عوارض جانبی و مضری در بر داشته باشد که در بخش‌های پیش رو در این مقاله به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. ولی تنفس از راه دهان در برخی شرایط خاص می‌تواند مفید نیز باشد. در این بخش به فواید تنفس ارادی از راه دهان اشاره می‌کنیم:

الف. ورود هوای بیش‌تر به دستگاه تنفسی

یک قانون ساده‌ی فیزیک؛ دهان ورودی بزرگ‌تری است و می‌تواند هوای بیش‌تری را وارد بدن کند – و هم‌چنین، هوای بیش‌تری را نیز از ریه‌ها خارج کند. در برخی از سطوح ورزش‌های سنگین، بیش‌تر ورزشکاران به جای بینی از راه دهان نفس می‌کشند – حتی اگر به طور ارادی تلاش کنند فقط از طریق بینی تنفس کنند.

دلیل این مسئله خلاصی از شر دی‌اکسید کربن است. دی‌اکسید کربن محصولی جانبی است که از تجزیه‌ و متابولیسم (سوخت و ساز) انرژی به وجود می‌آید. و هر چه فعالیت بدنی شدیدتر باشد، دی‌اکسید کربن بیش‌تری در خون ایجاد می‌شود.

هم‌چنین، دی‌اکسید کربن محرک‌ اصلی مرکز تنفسی در مغز به شمار می‌رود. در واقع، دلیل اصلی تحریک نیاز بیش‌تر برای تنفس، تجمع دی‌اکسید کربن است، نه کمبود اکسیژن.

ب. دفع میزان بیش‌تری از دی‌اکسید کربن

نشانه‌ای که وادارمان می‌کند برای افزایش ورود هوا از راه دهان نفس بکشیم، حاصل از افزایش سطوح دی‌اکسید کربن در بدن است. وجود میزان بیش از اندازه‌ی دی‌اکسید کربن، و نه کمبود اکسیژن،‌ به عنوان محرک اصلی مرکز تنفسی در مغز به شمار می‌رود که باعث می‌شود دفعات و حجم تنفس افزایش یابد.

در طول انجام فعالیت‌‌های سنگین، در مقایسه با حالت استراحت یا انجام فعالیت‌های سبک‌تر، میزان بیش‌تری دی‌اکسید کربن و اسید لاکتیک در بدن تولید می‌شود. هر دوی این عوامل باعث اسیدی‌تر شدن محیط خون می‌شوند. برای بهبود کارکرد دستگاه‌های بدن، همیشه باید سطح اسیدی خون (pH) در دامنه‌ی محدودی حفظ شود.

یکی از راه‌های کاربردی و موثر برای بازگرداندن سطح pH به حالت سابق، تنفس بیش‌تر و دفع هر چه بیش‌تر دی‌اکسید کربن از راه تنفس است.

پ. آماده‌سازی بدن برای فعالیت

تنفس دهانی باعث تحریک پاسخ جنگ یا گریز در بدن می‌شود؛ به این ترتیب، بدن می‌تواند شرایط مورد نیاز را برای انجام فعالیت سنگین فراهم کند. در این شرایط، ضربان قلب افزایش می‌یابد و بدن برای انجام یک فعالیت سنگین آماده می‌شود.

ت. کمک به سریع‌تر دویدن

شاید تاکنون به این نکته پی برده باشید که اگر سعی کنید فقط از راه بینی نفس بکشید، سرعت دویدن‌تان محدود می‌شود. ورودی‌های هوا از طریق بینی بسیار کوچک هستند؛ این حجم از هوا، برای بسیاری از آدم‌ها، به اندازه‌ای کافی نیست که به آن‌ها در دفع دی‌اکسید کربن اضافه‌ی تولید شده در حین انجام فعالیت‌های سنگین کمک کند.

ث. آسان‌تر شدن انجام فعالیت‌های بدنی

افزایش سطوح دی‌اکسید کربن در خون میزان فشار وارده را در هر سطحی از شدت فعالیت بدنی یا در هر سرعتی از دویدن بر بدن افزایش می‌دهد. تنفس دهانی به شما امکان می‌دهد از شر دی‌اکسید کربن اضافی خلاص شوید؛ و به این ترتیب، انجام فعالیت‌های بدنی سنگین برای‌تان آسان‌تر خواهد شد.

۲. تنفس از راه بینی چه فوایدی به همراه دارد؟

معمولا آدم‌ها به اهمیت تنفس از راه بینی آن چنان توجه نمی‌کنند – مگر زمانی که دچار سرماخوردگی سختی شده باشند. گرفتگی بینی می‌تواند کیفیت زندگی را پایین بیاورد. هم‌چنین، این وضعیت می‌تواند بر کیفیت خواب، و به طور کلی، کارکرد بدن تاثیر بگذارد.

بینی اکسید نیتریک تولید می‌کند، و از این طریق، توانایی ریه‌ها را برای جذب اکسیژن بهبود می‌بخشد. اکسید نیتریک باعث افزایش توانایی انتقال اکسیژن به سراسر بدن، از جمله داخل قلب، می‌شود. این ماده ماهیچه‌ی صاف عروقی را آرام می‌کند و به عروق خونی امکان می‌دهد گشادتر شوند. به علاوه، اکسید نیتریک دارای خواص ضد قارچی، ضد ویروسی، ضد انگلی، و ضد باکتری است. این ماده به دستگاه ایمنی بدن در مبارزه علیه عفونت‌ها نیز کمک می‌کند.

فواید تنفسی از راه بینی

الف. بینی مانند یک فیلتر عمل می‌کند و ذرات کوچک موجود در هوا، از جمله گرده‌های گل، را نگه می‌دارد.
ب. بینی به هوای ورودی رطوبت می‌بخشد تا از بروز خشکی در ریه‌ها و لوله‌های برونش (نایژه‌ها) پیشگیری کند.
پ. بینی باعث می‌شود هوای سرد ورودی، پیش از رسیدن به ریه‌ها، گرم شود و به دمای بدن برسد.
ت. تنفس از راه بینی باعث افزایش مقاومت جریان هوا در مجاری تنفسی می‌شود؛ و در نتیجه، با حفظ قابلیت ارتجاعی ریه‌ها، میزان جذب اکسیژن را افزایش می‌دهد.

۳. چگونه متوجه شویم که با دهان نفس می‌کشیم؟

ممکن است تشخیص این‌که به جای بینی از راه دهان تنفس می‌کنیم، دشوار باشد؛ به خصوص هنگامی که خواب هستیم. آدم‌هایی که شب‌ها از راه دهان نفس می‌کشند، ممکن است علائم زیر را از خود بروز دهند:

الف. خروپف
ب. خشکی دهان
پ. بوی بد دهان (هالیتوز)
ت. خشونت یا گرفتگی صدا
ث. احساس خستگی یا زودرنجی هنگام بیدار شدن از خواب
ج. خستگی مفرط و مزمن
چ. مه مغزی
ح. سیاه شدن زیر چشم

علائم تنفس دهانی در کودکان

به علاوه، لازم است مادرها و پدرها به نشانه‌های ابتلا به تنفس دهانی در کودکان‌شان توجه کنند. کودکان ممکن است قادر نباشند مادر و پدرشان را از وجود این علائم مطلع کنند. کودکان نیز مانند بزرگسالانی که دچار تنفس دهانی هستند، ممکن است با دهان باز نفس بکشند و هنگام خواب خروپف کنند. کودکانی که بیش‌تر اوقات از راه دهان نفس می‌کشند ممکن است علائم زیر را از خود بروز دهند:

الف. سرعت رشد آهسته‌تر نسبت با سایر کودکان
ب. زودرنجی
پ. افزایش میزان گریه‌های شبانه
ت. لوزه‌های بزرگ
ث. لب‌های خشک و ترک خورده
ج. مشکل در حفظ تمرکز در مدرسه
چ. خواب‌آلودگی در طول روز

برخی از کودکانی که در مدرسه با مشکل تمرکز مواجه هستند، ممکن است به اشتباه دچار اختلال کم توجهی یا بیش فعال تشخیص داده شوند.

۴. چه عواملی باعث تنفس دهانی می‌شوند؟

علت اصلی بسیاری از موارد تنفس دهانی وجود انسداد در مجاری بینی است (انسداد تمام مجرا با بخشی از آن). به عبارت دیگر، وجود چیزی در مجاری بینی از عبور روان هوا در این مجاری جلوگیری می‌کند. اگر بینی‌تان مسدود باشد، بدن به طور خودکار به تنها گزینه‌ی دیگر برای تامین اکسیژن مورد نیاز خود متوسل می‌شود – دهان.

علت‌های زیادی برای گرفتگی بینی وجود دارند. از جمله:

الف. گرفتگی بینی ناشی از آلرژی‌ها، سرماخوردگی، یا عفونت سینوسی
ب. بزرگ شدن لوزه‌ی سوم یا آدنوئید
پ. بزرگ شدن لوزه‌ها
ت. انحراف تیغه بینی
ث. پولیپ بینی، یا رشد خوش‌خیم بافت دیواره‌ی پوششی بینی
ج. بزرگ شدن استخوان شاخک بینی
چ. وجود مشکل در شکل بینی
ح. وجود مشکل در شکل و اندازه‌ی استخوان آرواره
خ. آپنه انسدادی خواب، وضعیتی پزشکی که در آن، تنفس در دوره‌های کوتاهی در هنگام خواب به طور غیر ارادی متوقف می‌شود
د. وجود تومور (وضعیتی نادر)

برخی از آدم‌ها حتی بعد از بر طرف شدن گرفتگی بینی‌شان، به تنفس از راه دهان به جای بینی عادت می‌کنند. این مسئله برای برخی آدم‌های مبتلا به آپنه‌ی خواب ممکن است به یک عادت تبدیل شود، و برای تامین اکسیژن مورد نیاز بدن‌شان دائما با دهان باز نفس بکشند.

هم‌چنین، استرس و اضطراب نیز می‌توانند باعث شوند آدم‌ها به جای بینی از راه دهان نفس بکشند. استرس باعث فعال شدن دستگاه عصبی سمپاتیک می‌شود؛ این مسئله نیز باعث می‌شود به صورت سطحی، سریع، و غیر طبیعی نفس بکشیم.

۵. عوامل خطر بروز تنفس دهانی کدام‌اند؟

هر آدمی ممکن است به عادت تنفس از راه دهان گرفتار شود؛ ولی برخی وضعیت‌های خاص می‌توانند احتمال آن را افزایش دهند. وضعیت‌هایی از جمله:

الف. آلرژی‌های مزمن
ب. التهاب مخاط بینی آلرژیک
پ. عفونت‌های سینوسی مزمن یا عود کننده
ت. بیماری آسم
ث. استرس و اضطراب مزمن

۶. نحوه‌ی تشخیص وضعیت تنفس دهانی

آزمایش معینی برای تشخیص تنفس دهانی وجود ندارد. پزشک ممکن است از طریق معاینات فیزیکی و مشاهده‌ی سوراخ‌های بینی، یا هنگام معاینه‌ی بیمار برای یافتن علت‌ گرفتگی دائم بینی بتواند تنفس دهانی را تشخیص دهد. در این شرایط،‌ پزشک ممکن است سوالاتی در خصوص کیفیت خواب، خروپف، مشکلات سینوسی، و مشکلات تنفسی از بیمار بپرسد.

دندان پزشک نیز ممکن است در طول معاینه‌ی معمولی دندان‌ها، با مشاهده‌ی پوسیدگی دندان، بیماری لثه، یا بوی بد دهان، به ابتلای فرد به تنفس دهانی پی ببرد. چنان‌چه پزشک یا دندان پزشک متوجه‌ی وجود تورم در لوزه‌ها، پولیپ بینی، یا سایر وضعیت‌ها شوند، ممکن است بیمار را نزد یک متخصص گوش و حلق و بینی بفرستند تا ارزیابی‌های کامل روی بیمار انجام شود.

۷. آیا تنفس دهانی می‌تواند به مشکلاتی برای سلامتی منجر شود؟‌

تنفس دهانی به شدت باعث خشک شدن دهان می‌شود. خشکی دهان باعث می‌شود محیط دهان به اندازه‌ی کافی بزاق برای از بین بردن باکتری‌ها نداشته باشد. این مسئله می‌تواند به وضعیت‌های زیر منجر شود:‌

الف. بوی بد دهان (هالیتوز)
ب. بیماری‌ پیوره، نظیر التهاب لثه و پوسیدگی دندان
پ. عفونت‌های گلو و گوش

تنفس دهانی ممکن است به کاهش سطح اکسیژن در خون منجر شود. همین مسئله نیز می‌تواند با افزایش فشار خون و بروز نارسایی قلبی در ارتباط باشد. هم‌چنین، مطالعات نشان داده‌اند، تنفس دهانی ممکن است باعث ضعف کارکرد ریه، و تشدید علائم و وخامت بیماری آسم در آدم‌ها شود.

تنفس دهانی در کودکان نیز می‌تواند به بروز ناهنجاری‌های فیزیکی و مشکلات شناختی منجر شود. کودکانی که تنفس دهانی‌شان درمان نشود ممکن است دچار مشکلات زیر شوند:

الف. دراز و باریک شدن صورت
ب. جمع شدن لب‌ها
پ. لبخند لثه‌ای (دیده شدن لثه‌ها هنگام خنده)
ت. ناهنجاری‌های دندانی، شامل جلو آمدن بیش از حد دندان‌های پیشین بالایی روی دندان پایین و روی هم افتادگی دندان‌ها
ث. به هم ریختن شکل طبیعی دهان و دندان‌ها

به علاوه، کودکانی که از راه دهان نفس می‌کشند، معمولا خواب شبانه‌ی با کیفیتی ندارند. بد خوابی نیز می‌تواند به وضعیت‌های زیر منجر شود:‌

الف. رشد ضعیف
ب. عملکرد درسی ضعیف
پ. ناتوانی در حفظ تمرکز
ت. ابتلا به اختلالات خواب

۸. تنفس دهانی را چگونه می‌توان درمان کرد؟‌

انتخاب روش درمانی برای تنفس دهانی به علت‌های بروز این مشکل بستگی دارد. برای درمان گرفتگی بینی ناشی از سرماخوردگی و آلرژی می‌توان از داروهای زیر استفاده کرد:

الف. داروهای ضد احتقان بینی
ب. آنتی هیستامین‌ها
پ. استفاده از اسپری‌های بینی تجویزی یا بدون نسخه‌ی استروئیدی

استفاده از چسب‌های بینی نیز می‌تواند به باز شدن مجاری بینی و اصلاح تنفس کمک کند. چسب‌ها یا سایر وسایلی که به آن‌ها ‌”‌بازکننده‌ی سوراخ بینی‌”‌ گفته می‌شود نیز می‌توانند به کاهش مقاومت در برابر جریان هوا و آسان‌تر کردن تنفس از راه بینی کمک کنند.

چنان‌چه دچار آپنه انسدادی خواب شده باشید، پزشک احتمالا از شما می‌خواهد شب‌ها هنگام خواب از ماسک صورت مخصوصی استفاده کنید؛ به این روش درمانی فشار جریان هوای همواره مثبت گفته می‌شود. این روش درمانی هوا را از طریق ماسک مخصوص مستقیما وارد بینی و دهان می‌کند. فشار هوای حاصل از این ماسک تنفسی از جمع شدن و گرفتگی مجاری تنفسی پیشگیری می‌کند.

جراحی و خارج کردن لوزه‌ها و آدنوئید متورم می‌تواند به درمان تنفس دهانی در کودکان کمک کند. هم‌چنین، دندان پزشک ممکن است به مادرها و پدرها توصیه کند از وسیله‌ی خاصی که برای گشاد کردن سقف دهان و کمک به باز کردن سینوس‌ها و مجاری بینی طراحی شده است،‌ برای کودکان‌شان استفاده کنند.

هم‌چنین، براکت‌ها و سایر روش‌های درمانی ارتودنسی نیز ممکن است به درمان علت‌های نهفته‌ی تنفس دهانی کمک کنند.

۹. تنفس دهانی می‌تواند چه تاثیراتی بر سلامت آدم‌ها در بلند مدت داشته باشد؟‌

درمان به موقع تنفس دهانی در کودکان می‌تواند از بروز اثرات منفی بر رشد صورت و دندان‌های آن‌ها پیشگیری کند، یا احتمال‌ آن را کاهش دهد. کودکانی که برای کاهش تنفس دهانی تحت جراحی یا سایر روش‌های مداخله‌ای قرار می‌گیرند، دارای سطح انرژی، رفتار، عملکرد درسی، و رشد بهتری خواهند بود.

از سویی دیگر، عدم درمان تنفس دهانی می‌تواند به پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه منجر شود. هم‌چنین، بد خوابی ناشی از تنفسی دهانی نیز می‌تواند کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد و استرس وی را تشدید کند.

۱۰. نحوه‌ی پیشگیری از تنفس دهانی

همواره نمی‌توان از بروز تنفس دهانی مزمن ناشی از وجود مشکلاتی در شکل صورت و بینی پیشگیری کرد. اگر بینی‌تان به دلیل آلرژی یا عفونت‌های دستگاه تنفسی دائما دچار گرفتگی می‌شود،‌ جهت پیشگیری از تبدیل تنفس دهانی به یک عادت مضر می‌توانید اقداماتی را انجام دهید. توصیه می‌شود به سرعت با گرفتگی بینی یا خشکی بینی‌تان مقابله کنید. برخی نکات برای پیشگیری از تنفسی دهانی عبارت هستند از:

الف. استفاده از اسپری نمکی در طول مسافرت‌های هوایی یا دریایی طولانی
ب. استفاده از اسپری نمکی بینی و داروهای ضد احتقان یا ضد آلرژی به محض مشاهده‌ی نشانه‌هایی از بروز آلرژی یا سرماخوردگی
پ. خوابیدن به پشت به گونه‌ای سر بالاتر از بدن قرار بگیرد تا مجاری تنفسی باز شوند و تنفس از راه بینی آسان‌تر شود
ت. حفظ پاکیزگی محیط خانه و از بین بردن عوامل آلرژی‌زا
ث. نصب تجهیزات تصفیه‌ی هوا در دستگاه‌های تهویه‌ و گرمایشی خانه جهت پیشگیری از انتشار عوامل آلرژی‌زا در خانه
ج. تمرین ارادی تنفس از طریق بینی در طول روز جهت کمک به ایجاد عادت برای تنفس از راه بینی

اگر دچار استرس و اضطراب هستید، انجام تمرینات یوگا یا مراقبه (مدیتیشن) می‌تواند برای‌تان بسیار مفید باشد. انجام تمرینات یوگا برای آدم‌هایی که به دلیل تحمل استرس از راه دهان تنفس می‌کنند بسیار مفید است، زیرا این کار بر تنفس عمیق از راه بینی تمرکز دارد. روش‌های بازسازی کننده‌ی یوگا برای فعال کردن دستگاه عصبی پاراسمپاتیک و بهبود تنفس عمیق و آهسته از طریق بینی طراحی شده‌اند.

 

منبع: بازده