بیماری واسکولیت چیست؟

بیماری واسکولیت انواع متفاوتی دارد که بیشتر آنها نادر و کمیاب هستند. این بیماری گاهی‌اوقات یک اندام و گاهی چند اندام را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری به شکل کوتاه‌مدت (حاد) یا بلندمدت (مزمن) دیده شده است.

هر فردی ممکن است به این بیماری مبتلا شود، اما در برخی افراد رایج‌تر است. بسته به نوع بیماری، احتمال دارد فرد مبتلا بدون درمان بهبود یابد یا برای درمان و کنترل التهاب و بروز مشکلات بعدی به تجویز دارو نیاز داشته باشد.

واسکولیت به نام‌های آنژیت و آرتریت (arteritis) هم معروف است.

علائم بیماری واسکولیت

علائم واسکولیت بسیار متفاوت هستند. این علائم بیشتر به دلیل کاهش جریان خون در کل بدن به وجود می‌آیند.

علائم رایج در بیشتر انواع واسکولیت

از علائم کلی و رایج واسکولیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تب؛
• سردرد؛
• کاهش وزن؛
• دردهای کلی در بدن؛
• عرق کردن در شب؛
• جوش؛
• مشکلات سیستم عصبی مانند کرختی یا ضعف.

علائم انواع خاص واسکولیت

برخی از علائم این بیماری فقط منحصر به انواع خاص واسکولیت است. این علائم معمولا اوایل بیماری یا در مراحل بعدی این بیماری بروز می‌کنند.

• بیماری بهجت (Behcet)

این بیماری موجب التهاب سرخ‌رگ‌ها و سیاه‌رگ‌ها می‌شود. علائم ناشی از این التهاب، زخم در دهان و ناحیه تناسلی، ملتهب شدن و ایجاد زخم‌های جوش‌ مانند روی پوست است.

• بیماری برگر (Burger)

این بیماری موجب التهاب و لختهٔ خون در رگ‌های خونی دست‌ها و پاها و در نتیجه درد و زخم در این نواحی می‌شود. بیماری برگر به‌ندرت موجب التهاب در رگ‌های خونی شکم، مغز و قلب می‌شود. این بیماری با نام ترومبوآنژئیت (thromboangiitis) هم شناخته می‌شود.

• سندرم چرگ اشتراوس (Churg-Strauss) یا گرانولوماتوز آلرژیک با پلی‌آنژیت (Eosinophilic granulomatosis with polyangiitis)

این سندرم به‌ندرت پیش می‌آید و بیشتر روی ریه‌ها، پوست، کلیه‌ها، قلب و عصب‌های موجود اندام‌ها اثر منفی می‌گذارد. علائم این بیماری بسیار متغیر است و از آنها می‌توان آسم، تغییرات پوستی، درد عصب و آبریزش بینی را نام برد.

• کرایوگلوبولینمی (Cryoglobulinemia)

این وضعیت ناشی از وجود پروتئین‌های ناهنجار در خون است. از علائم این بیماری می‌توان به جوش، درد مفصل، ضعف و کرختی یا مورمور شدن اشاره کرد.

• آرتریت سلول ژآنت (Giant cell arteritis)

این بیماری مربوط به التهاب سرخ‌رگ‌های موجود در سر، به‌ویژه شقیقه‌هاست. آرتریت سلول ژآنت می‌تواند باعث سردرد، نازکی پوست سر، درد فک، دوبینی یا تاری دید و حتی نابینایی شود. این بیماری همچنین به آرتریت گیجگاهی شناخته می‌شود.

• گرانولوماتوز با پلی‌آنژیت (Granulomatosis with polyangiitis)

این بیماری موجب التهاب رگ‌های خونی موجود در بینی، سینوس‌ها، گلو، ریه‌ها و کلیه‌ها می‌شود. از علائم این بیماری می‌توان به عفونت بینی، عفونت سینوسی، خونریزی بینی و احتمال سرفهٔ خون‌آلود اشاره کرد. اما بیشتر مردم متوجه این علائم مشهود، تا زمانی‌که صدمات آن کاملا پیشرفت کند، نمی‌شوند.

• پورپورای هنوخ شوئن‌لاین (Henoch-Schonlein purpura) یا واسکولیت IgA

این بیماری بیشتر در کودکان دیده می‌شود، نه در بزرگسالان و ریزترین رگ‌های خونی پوست، مفاصل، روده و کلیه‌ها را ملتهب می‌کند. از علائم این بیماری می‌توان به دردهای شکمی، خون در ادرار، درد مفاصل و جوش روی باسن و ساق پاها اشاره کرد.

• واسکولیت حساسیت بالا (Hypersensitivity vasculitis)

علامت اصلی این بیماری که گاهی‌اوقات واسکولیت آلرژیک هم نامیده می‌شود، پدیدار شدن نقاط قرمز روی پوست و معمولا ساق پاهاست. این بیماری ممکن است بر اثر عفونت یا نوعی واکنش منفی به نوعی دارو به وجود آید.

• بیماری کاوازاکی (Kawasaki)

این بیماری بیشتر مواقع در کودکان کمتر از ۵ سال دیده می‌شود. از علائم آن می‌توان به تب، جوش و قرمزی چشم‌ها اشاره کرد. بیماری کاوازاکی با نام سندرم گرهٔ لنفاوی مخاطی (mucocutaneous lymph node ) هم شناخته می‌شود.

• پلی‌آنژیت میکروسکوپی (Microscopic polyangiitis)

این شکل از واسکولیت معمولا رگ‌های خونی ریز، مانند رگ‌های موجود در کلیه‌ها، ریه‌ها و عصب‌ها را درگیر می‌کند. فرد ممکن است به دردهای شکمی، جوش، تب، درد عضلانی و کاهش وزن مبتلا شود. از علائم این بیماری می‌توان جوش، کاهش وزن کلی، دردهای عضلانی و مفاصل، درد شکمی پس از غذا، فشار خون بالا، درد عضلانی، ضعف و بیماری‌های کلیویاشاره کرد.

• آرتریت تاکایاسو (Takayasu arteritis)

این نوع واسکولیت، سرخ‌رگ‌های بزرگ‌تر، مانند سرخرگ‌های آئورت، را گرفتار می‌کند. از علائم این بیماری می‌توان به درد مفاصل، کُند شدن نبض، فشار خون بالا، تعریق در شب، تب، احساس بی‌قراری و ناراحتی، کاهش اشتها، سردرد و تغییرات در دید اشاره کرد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

زمانی که برخی از این علائم نگران‌کننده شدند، باید به پزشک مراجعه کرد. برخی از علائم واسکولیت به‌سرعت وخیم می‌شوند؛ بنابراین تشخیص زودهنگام، در درمان بسیار اثربخش است.

دلایل بیماری واسکولیت

بیشتر مواقع، دلایل ابتلا به این بیماری مشخص نیست. برخی از انواع واسکولیت به ژنتیک فرد ربط دارد. از دلایل دیگر می‌توان به حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به سلول‌های رگ‌های خونی اشاره کرد. هر یک از موارد زیر سیستم ایمنی را به چنین حمله‌ای تحریک می‌کند:

• عفونت، مانند عفونت ناشی از هپاتیت B و C؛
• انواع سرطان خون؛
• بیماری‌های سیستم ایمنی بدن مانند روماتیسم مفصلی، لوپوس و اسکلرودرمی.

واکنش به داروهای خاص

رگ‌های خونی که تحت‌تأثیر واسکولیت قرار می‌گیرند، ممکن است دچار خونریزی یا التهاب شوند. التهاب می‌تواند موجب ضخیم شدن لایه‌های دیوارهٔ رگ‌های خونی شود. این وضعیت، موجب باریک شدن رگ‌های خونی و عبور کم خون از درون رگ‌ها می‌شود. در نتیجه اکسیژن و مواد مغذی ناچیزی به اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌رسد.

عوامل خطر واسکولیت

واسکولیت در افراد با هر جنسیت، نژاد یا هر سنی مشاهده شده است. اما برخی از عوامل می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. از این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیگار کشیدن؛
• ابتلا به عفونت ناشی از هپاتیت B یا C؛
• ابتلا به برخی از بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی، لوپوس یا روماتیسم مفصلی.

عوارض واسکولیت

مشکلاتی که واسکولیت در فرد به وجود می‌آورد، به نوع و شدت واسکولیت وابسته است. یا این مشکلات ممکن است مربوط به عوارض جانبی داروهای تجویزی باشد که برای درمان واسکولیت استفاده می‌شوند. از این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

صدمه به اندام‌ها

برخی از انواع بیماری واسکولیت می‌تواند چنان شدت داشته باشند که به اندام‌های اصلی بدن صدمه بزنند.

لخته‌های خون و آنوریسم

ایجاد لختهٔ خون در رگ‌های خونی جلوی جریان خون را می‌گیرد. همچنین در موارد نادر، بیماری واسکولیت می‌تواند رگ‌های خونی را ضعیف و متورم کند و باعث آنوریسم شود. در این وضعیت، دیوارهٔ یک سرخ‌رگ در اثر ضعف، بزرگ یا دچار بیرون‌زدگی می‌شود. آنوریسم معمولاً در آئورت یا سرخ‌رگ‌هایی که به مغز، پاها، یا دیوارهٔ قلب تغذیه می‌رسانند، ایجاد می‌شود.

کاهش بینایی یا نابینایی

این مشکل ناشی از واسکولیت نوع آرتریت سلول ژآنت است که بدون درمان باقی مانده است.

عفونت‌ها

این مشکل جدی است و می‌تواند جان فرد را به خطر اندازد؛ مانند عفونت‌های ناشی از ذات الریه و عفونت های خونی (سپتیسمی یا گندخونی).

تشخیص واسکولیت

برای تشخیص این بیماری، پزشک ابتدا تاریخچه بیماری را بررسی و او را معاینه می‌کند.

او ممکن است برای بیمار، یک یا دو نوع آزمایش تجویز کند تا متوجه مشکلاتی شود که شبیه علائم واسکولیت است. آزمایش‌ها و روند تشخیص این بیماری به صورت زیر است:

آزمایش‌های خون

در این آزمایش‌ها، علائمی مانند بالا بودن مقدار پروتئین واکنشی C، که ممکن است موجب التهاب شوند، بررسی می‌شوند. شمارش کامل گلبول‌های خون نشان می‌دهد که فرد به اندازه کافی گلبول‌ قرمز خون دارد یا خیر. پزشک با تجویز آزمایش خون معمولا به دنبال وجود پادتن‌های خاصی در بدن است. از این آزمایش ها می‌توان به آزمایش پادتن ضدنوتروفیل سیتوپلاسمی (anti-neutrophil cytoplasmic ) اشاره کرد که به تشخیص واسکولیت کمک می‌کند.

آزمایش‌های ادرار

این آزمایش‌ها مقدار گلبول‌های قرمز خون یا وجود بیش از حد پروتئین را بررسی می‌کند. هر دو حالت می‌توانند نشان‌دهنده مشکلی در بدن باشند.

تصویربرداری

روش‌های غیرتهاجمی تصویربرداری می‌تواند نشان دهد که کدام از رگ‌های خونی و اندام‌ها دچار مشکل شده‌اند. آنها همچنین می‌توانند به پزشک در بررسی وضعیت پاسخ بیمار به درمان کمک کنند. آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص واسکولیت عبارت‌اند از پرتو ایکس، توموگرافی کامپیوتری اولتراساوند (سی‌تی)، ام‌آر‌آی و پت اسکن (PET، برش‌نگاری با گسیل پوزیترون).

پرتونگاری رگ‌های خونی (آنژیوگرافی)

هنگام انجام این آزمایش با استفاده از نوعی ابزار به نام کاتتر (catheter) که منعطف و شبیه نی بسیار نازکی است، نوعی رنگ خاص (ماده کنتراست) وارد سرخ‌رگ یا سیاه‌رگ می‌کنند. این ماده باعث می‌شود که هنگام پرتونگاری، وقتی پرتوهای ایکس به سرخ‌رگ یا سیاه‌رگ‌های پر از رنگ برخورد می‌کند، رگ‌های خونی کاملا مشخص شوند.

بافت‌برداری (بیوپسی)

این آزمایش طی فرایند جراحی انجام می‌شود و پزشک نمونه کوچکی از بافت ناحیه صدمه‌دیده بدن را برمی‌دارد و در آن علائم واسکولیت را جست‌وجو می‌کند.

درمان واسکولیت

در درمان این بیماری معمولا پزشک با استفاده از دارو، روی کنترل التهاب و علایم و بیماری‌های مهم ناشی از واسکولیت متمرکز می‌شود. برای درمان واسکولیت، ممکن است دو مرحله درمان لازم باشد. مرحله اول، متوقف کردن التهاب و مرحله دوم، پیشگیری از عود آن است ( درمان نگهدارنده).

برای طی هر دو مرحله تجویز دارو لازم است. نوع دارو و مدت زمان استفادهٔ آن به نوع بیماری واسکولیت، اندام‌های درگیر و شدت بیماری وابسته است.

درمان برخی از مبتلایان با موفقیت اولیه همراه است اما بعدها ممکن است بیماری عود کند. برخی از بیماران هم هرگز کاملا درمان نمی‌شوند و ممکن است مجبور به ادامه روند درمان باشند.

 

منبع: چطور